EHCP

To jest trochę 'post na zamówienie', ponieważ dostaję regularnie sporo pytań dotyczących uczniów ze szczególnymi potrzebami edukacyjnymi i niepełnosprawnościami (SEND) i tego, jak ten problem rozwiązywany jest w brytyjskich szkołach. Pytania te docierają zarówno od nauczycieli z Polski, jak i od rodziców - ekspatów mieszkających w UK, ale stawiających pierwsze kroki w tutejszym systemie. Im zatem dedykuję ten post i postaram się, żeby miał jakąś sensowną strukturę.

1. Co zgodnie z ustawodawstwem brytyjskim oznacza termin "SEND"?

SEND to szczególne potrzeby edukacyjne i niepełnosprawności. W terminie tym zawiera się wszystko, co wpływa lub może wpływać na:

- zachowanie ucznia, lub jego zdolność socjalizacji, np. jeśli ma on trudności w nawiązywaniu relacji z innymi dziećmi

- umiejętność czytania i pisania, np. jeśli stwierdzono u niego dysleksję

- zdolność rozumienia (możliwości poznawcze), np. jeśli u dziecka stwierdzono niepełnosprawność intelektualną (LD = learning disability)

- zdolność koncentracji uwagi, np. w przypadku dzieci z ADHD

- umiejętności fizyczne (dzieci z niepełnosprawnością ruchową czy sensoryczną)

Przepisy dotyczące SEND zawarte zostały w SEND Code, który znajdziesz TUTAJ. Do SEND Code odnosi się również szereg szczegółowych przepisów wykonawczych tzw. guidance, które regulują, w jaki sposób postanowienia SEND Code odnoszą się do poszczególnych typów szkół i innych placówek edukacyjnych, to poszczególnych problemów i trudności uczniów etc. Wszystkie te dokumenty można ściągnąć STĄD. 

Przepisy te dotyczą osób w wieku od 0 do 25 lat, pod warunkiem, że nie rozpoczynają oni studiów na wyższej uczelni, odnosząc się do wszystkich kwalifikacji na poziomie do 3 (level 3) włącznie. A zatem: młody człowiek z SEND w wieku 16 lat, który skończył właśnie szkołę średnią może iść do Sixth Form, gdzie robi A-levels - i przepisy te mają do niego zastosowanie, może iść do college i robić dowolny kurs - i przepisy te mają do niego zastosowanie. Może w tym college kształcić się w ramach further education, robiąc kursy do poziomu NVQ3 włącznie, czyli wykształcenie średnie - i przepisy te mają do niego zastosowanie. Może również uczyć się zawodu w ramach praktycznej nauki (apprenticeship) - i też przepisy te mają do niego zastosowanie. Przestają, gdy zakończy on edukację, lub gdy rozpocznie kształcenie na poziomie NVQ4 lub wyższym (cokolwiek ma w nazwie degree).

2. Do czego mają prawo uczniowie z SEND?

W skrócie: do edukacji z dostosowaniem tejże (form podawczych, treści, tempa pracy itp.) do maksymalnych możliwości danego dziecka w danym momencie. Za wdrożenie tych dostosowań w praktyce w każdej z placówek odpowiada koordynator SEN, tzw. SENCo (odpowiednik pedagoga szkolnego).

Jak może wyglądać takie dostosowanie na poziomie szkoły? Są to wszystkie "racjonalne dostosowania" (tzw. reasonable adjustments), które mogą obejmować m.in.:

- wprowadzenie systemu komunikacji obrazkowej (PECS)

- wprowadzenie elementów języka migowego (BSL) albo uproszczonego języka migowego dla niepełnosprawnych (Makaton)

- dodatkowa pomoc nauczyciela wspomagającego (teaching assistant)

- praca w mniejszej grupie

- wsparcie w zakresie poruszania się lub czynności samoobsługowych (toaleta, obiad, ubieranie/ rozbieranie, bezpieczne poruszanie się po szkole)

- wsparcie w trakcie aktywności grupowych

- dodatkowe zajęcia zgodne z potrzebami dziecka

- dodatkowa zachęta lub ułatwienie (przez zadawanie pytań naprowadzających, rozłożenie zadania na etapy, zachętę do spróbowania czegoś, co sprawia dziecku trudność)

- systemy żetonowe wspierające pożądane zachowania

- zapewnienie cichego miejsca, z minimalną ilością bodźców sensorycznych... itp. itd.

Szkoły generalnie mają sporo pomysłów i sprawdzonych strategii, które stosują w przypadku określonych trudności. Część interwencji (zwłaszcza te odnoszące się do nauki pisania/ czytania/ liczenia) może być realizowana w małych grupach, w tym grupach międzyoddziałowych, stworzonych wg poziomu umiejętności poszczególnych uczniów (są to często całe programy trwające kilkanaście tygodni ukierunkowane na wykształcenie konkretnych umiejętności, które pozwolą uczniowi robić dalsze postępy w trakcie zajęć z całą klasą). Inne są planowane dla konkretnego ucznia i realizowane wyłącznie przez niego. Niemniej, zdarza się również, że - z różnych przyczyn - te strategie okazują się niewystarczające. 

3. Co, jeśli interwencje podejmowane przez szkołę nie wystarczają?

Wówczas do akcji wkracza armata pt EHCP, czyli Education, Health and Care Plan. Jest to odpowiednik dwóch polskich dokumentów - orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego oraz indywidualnego planu edukacyjno-terapeutycznego (IPET) - w jednym i ma dość szeroki zakres, ponieważ obejmuje wszystkie oddziaływania względem ucznia podejmowane przez wszystkie opiekujące się nim w jakimkolwiek stopniu instytucje, zarówno edukacyjne, służby zdrowia jak i opieki społecznej. Cokolwiek jest napisane w EHCP, jest dla tych placówek wiążące, ponieważ EHCP staje się dokumentem prawnym. Przyznanie uczniowi EHCP to zatem trochę święty Graal, ponieważ w ślad za planem idą całkiem spore pieniądze, które szkoła otrzymuje od organu prowadzącego (Local Authority). Działania na wcześniejszym etapie natomiast szkoła musiała sfinansować ze środków własnych (często niewystarczających). 

EHCP umożliwia zrobienie więcej niż to, co może sama szkoła. Przede wszystkim integruje działania wszystkich instytucji i obliguje je do działania (to, co wpisane w EHCP, nie ma prawa nie być dostarczone - rodzice mogą o to walczyć sądownie i instytucje są tego świadome!). Ponadto, możliwe jest wskazanie szkoły (specjalnej, integracyjnej, tzn. mainstream z SEN Unit, albo terapeutycznej - typu alternative provision), która jest w stanie sprostać potrzebom ucznia i tam go z mocy planu umieścić, co bez EHCP nie jest możliwe (no bo jak umieścić ucznia bez orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego w szkole specjalnej?) Możliwe jest również wskazanie konkretnych działań (i dostarczenie niezbędnych do tego finansów), które podejmie macierzysta szkoła ucznia, żeby umożliwić mu osiągnięcie maximum jego możliwości. Takie działania to zatrudnienie dodatkowego nauczyciela wspomagającego (teaching assistant), jeśli potrzebne jest wsparcie 1:1, zapewnienie programów interwencyjnych, dostęp do których jest płatny, wsparcie z zakresu poradnictwa zawodowego (np. sesje 1:1 z mentorem z zakresu pisania CV, ubiegania się o pracę, składania dokumentów do college czy na uczelnię, organizowane symulowane "rozmowy o pracę" albo "rozmowy kwalifikacyjne dla kandydatów na studia" - to też można zrobić z pieniędzy z EHCP). Większość rodziców optuje za zmianą szkoły po uzyskaniu planu i celują w różne szkoły specjalne albo alternative provisions w pobliżu miejsca zamieszkania. 

Ale... uzyskanie EHCP to cały skomplikowany proces. Postaram się go teraz przybliżyć.

4. EHCP - kiedy się ubiegać? 

Wówczas, gdy uczeń klasyfikowany jako SEND pomimo działań szkoły, do której uczęszcza, nie osiąga pełni swojego potencjału rozwojowo-akademickiego. Nie ma określonego terminu, w którym taki wniosek należy złożyć - są one rozpatrywane w okresie ustawowym 20 tygodni (okres ten wynika z odnośnych przepisów, a szczegółowy opis, co dzieje się w którym tygodniu, można znaleźć TUTAJ).

5. EHCP - gdzie z tym pójść?

Zacznij od SENCo. Szkoła powinna poprzeć Twoje rodzicielskie starania o plan i zwykle tak się dzieje. Jeśli tak będzie i w Twoim przypadku - szkoła pokieruje Cię i przeprowadzi przez cały proces, bo pewnie robili to już niejednokrotnie z powodzeniem. 

Natomiast warto wiedzieć, że proces starań o EHCP uruchomić może nie tylko szkoła, ale i:

- rodzice ucznia

- sam uczeń (w wieku pow. 16 r.ż.)

- dowolny inny specjalista pracujący z dzieckiem (lekarz, psycholog, pracownik opieki społecznej, terapeuta, fizjoterapeuta, logopeda...)

Oznacza to w praktyce, że jeśli szkoła odmawia współpracy, to i tak nic straconego.

Wniosek o EHCP należy złożyć do organu prowadzącego szkołę, czyli do Local Educational Authority (innymi słowy, do wydziału SEND w miejscowym councilu - teraz brzmi prościej, prawda?).

6. EHCP - jak wygląda proces?

Proces jest dwuetapowy:

- Wniosek o diagnostykę potrzeb (EHC NA = educational health and care need assessment), który local authority może przyjąć lub odrzucić (refusal to assess).

- Jeśli przyjęto pierwszy wniosek, wówczas następuje diagnostyka potrzeb, o której więcej poniżej, a następnie SEND panel decyduje o tym, czy wydać plan (EHCP) czy nie (refusal to issue).  

Na każdym etapie rodzice od decyzji, z którą się nie zgadzają w drodze mediacji lub/oraz apelacji do trybunału (SENDIST). Dodatkowo odwołanie przysługuje przy decyzji o wydaniu planu, jeśli rodzice nie zgadzają się z jego treścią.

Tu uwaga statystyczna - 75% składanych wniosków dostaje decyzję 'refusal to assess'. Nie oznacza to, że to już stracona szansa, ponieważ połowa z nich ma zmienianą decyzję na etapie mediacji, a pozostała część na etapie trybunału (SENDIST).

7. EHC NA - jak aplikować o diagnostykę potrzeb? 

Wniosek o diagnostykę nie ma uniwersalnego formularza obowiązującego w całej Anglii i Walii. Można użyć do tego celu formularza z danego organu prowadzącego (local educational authority), albo napisać zwyczajnie "ciurkiem" własny wniosek.  

Muszę tu nadmienić, że do pewnego momentu byłam zwolenniczką używania formularzy własnych local authority, ale potem mi się odmieniło. Dlaczego? Dlatego, że LA często wymagają przedziwnych po trzykroć danych i udowadniania, że nie jest się wielbłądem, tymczasem test prawny określający, kiedy należy wyrazić zgodę na diagnostykę potrzeb jest banalny i obejmuje 2 kwestie:

- dziecko ma lub może mieć szczególne potrzeby edukacyjne, które

- wymagają lub mogą wymagać kształcenia specjalnego. 

I tyle. Nic więcej. Ani słowa o diagnozach, ani słowa o dotychczasowych działaniach szkoły, ani słowa o tym, czy dziecko kiedyś widział psycholog edukacyjny itp. itd.

W związku z tym to, co zwykle doradzam rodzicom (i co robiłam sama), to posiłkowanie się gotowym wzorcem listu-wniosku dostępnym na stronie IPSEA (swoją drogą, polecam kursy IPSEA z prawa oświatowego - trudne obłędnie, ale fantastyczne jako źródło wiedzy!).

8. Jak wygląda dalsza część procesu?

Dokument ten wysyła się do organu prowadzącego szkołę, czyli Local Educational Authority (LEA). Cały proces z określeniem czasu ustawowo przewidzianego na poszczególne działania, opisano TUTAJ. Local authority wniosek przyjmuje lub odrzuca. Jeśli odrzuca - można się odwoływać. Jeśli przyjmuje - uruchamiany jest proces diagnostyki potrzeb, czyli EHC need assessment.

W tym okresie wykonywane są różne oceny diagnostyczne potrzeb ucznia, przez takich specjalistów jak:

- psycholog edukacyjny (educational psychologist, EdPsych)

- logopeda (SALT, speech & language therapist)

- terapeuta zajęciowy (occupational therapist, OT)

- fizjoterapeuta (physiotherapist)

Zwykle w procesie jest też badanie przez lekarza pediatrę i pielęgniarkę szkolną. Dodatkowo wszyscy zajmujący się uczniem specjaliści (CAMHS - czyli PZP dla dzieci i młodzieży, SALT - czyli logopedzi, pediatra - jeśli dziecko jest pod opieką, GP - czyli lekarz rodzinny, SW - czyli pracownik opieki społecznej, jeśli jest wyznaczony...) proszeni są o opisanie swojej roli w opiece nad dzieckiem/ rodziną, oraz o przekazanie możliwie najobszerniejszych informacji o potrzebach dziecka. Psycholog edukacyjny rutynowo wykonuje test inteligencji, w celu stwierdzenia, czy dziecko ma niepełnosprawność intelektualną (LD) lub/oraz czy jego procesy przetwarzania informacji wymagają dodatkowego wsparcia (np. w trakcie egzaminów, sprawdzianów etc.). 

Jeśli w procesie EHC NA nie uczestniczy dany specjalista kluczowy z perspektywy potrzeb dziecka - rodzic powinien zgłosić to do LEA, że jest taka potrzeba. W przeciwnym razie proces diagnostyczny będzie niepełny, potrzeby nierozeznane w pełni bądź nieprecyzyjnie określone, a co za tym idzie posypie się reszta treści planu (czyli cele i dostosowania/ interwencje). Obowiązkowe jest również uchwycenie perspektywy rodzica i samego ucznia (cała część A przyszłego planu jest temu poświęcona).

Wówczas, w oparciu o te informacje, Local Authority a uściślając SEND Panel, ponownie rozpatruje przedstawione informacje i decyduje, czy w oparciu o te dane uczeń spełnia kryteria przyznania EHCP. Jeśli spełnia - dostaje plan. Jeśli nie spełnia - znowu: można się odwoływać :) 

Jeśli local authority wydaje zgodę na wydanie planu, rodzice są zapraszani na spotkanie z urzędnikiem z wydziału SEND przy organie prowadzącym. Na spotkaniu tym obecni są również inni kluczowi specjaliści zajmujący się dzieckiem. Wspólnie decydują oni o celach planu i sposobach osiągnięcia tych celów, ustalając zobowiązania wszystkich specjalistów. Jest to moment, by zasugerować konkretną szkołę, jeśli mamy jakąś na oku. Powstaje wersja robocza planu, do której można się ustosunkować w konkretnym czasie. O tym, na co zwracać uwagę przyglądając się treści roboczej wersji planu, piszę TUTAJ.

Po naniesieniu uwag i komentarzy, plan roboczy, staje się planem finalnym i obowiązuje wszystkie zainteresowane strony. 

Mam nadzieję, że po lekturze tego postu EHCP przestał być straszny i wiecie "jak go ugryźć" :)